Zatrzymane ósemki – dlaczego warto je usunąć i kiedy to zrobić?

Zęby mądrości, czyli tzw. ósemki, to ostatnie zęby trzonowe, które wyrzynają się najpóźniej – zwykle między 17. a 25. rokiem życia. Choć u części pacjentów przebiega to bez większych problemów, u wielu osób ósemki pozostają częściowo lub całkowicie zatrzymane w kości. Taki stan może wydawać się niegroźny, zwłaszcza jeśli nie towarzyszy mu ból. W rzeczywistości jednak zatrzymane ósemki to potencjalne źródło wielu powikłań – zarówno miejscowych, jak i ogólnych – i często wymagają interwencji chirurgicznej.

Zatrzymana ósemka to ząb, który nie zdołał w pełni wyrżnąć się do jamy ustnej. Może być całkowicie ukryty w kości lub częściowo widoczny – z częściowo odsłoniętą koroną. Przyczyn takiego zatrzymania może być wiele: zbyt mało miejsca w łuku zębowym, nieprawidłowe ułożenie zęba, gęsta kość, a także zaburzenia w procesie wyrzynania. Co istotne, nawet jeśli zatrzymana ósemka nie daje objawów, może stopniowo powodować uszkodzenia w otaczających tkankach.

Z punktu widzenia chirurga szczękowo-twarzowego lub stomatologa, zatrzymane ósemki dzielą się na częściowo i całkowicie zatrzymane. Te pierwsze są częściowo przykryte dziąsłem, co sprzyja gromadzeniu się bakterii, a przez to – stanom zapalnym i bólowi. Całkowicie zatrzymane ósemki, mimo że „niewidoczne”, mogą uciskać korzenie sąsiednich zębów, prowadząc do ich resorpcji lub powstawania torbieli.

Zatrzymane ósemki nie tylko nie spełniają żadnej funkcji w żuciu, ale często stają się źródłem przewlekłych problemów. Jednym z najczęstszych powikłań jest perikoronitis, czyli stan zapalny tkanek otaczających koronę częściowo wyrżniętej ósemki. Objawia się on bólem, obrzękiem, szczękościskiem, a niekiedy również gorączką. Zdarza się, że infekcja rozszerza się w głąb tkanek, prowadząc do ropni lub zapaleń przestrzeni okołogardłowych.

Zatrzymane ósemki mogą także uciskać sąsiednie zęby, powodując resorpcję korzeni siódemek. To proces często bezobjawowy, który można wykryć dopiero na zdjęciu RTG lub tomografii CBCT. Nieleczony może prowadzić do utraty zdrowego zęba. Dodatkowo, w okolicy zatrzymanych ósemek mogą powstawać torbiele, które w dłuższej perspektywie deformują kość i osłabiają jej strukturę.

Nie bez znaczenia jest też wpływ zatrzymanych ósemek na higienę jamy ustnej. Ich położenie w tylnej części łuku utrudnia dokładne czyszczenie, co zwiększa ryzyko próchnicy i zapaleń dziąseł. U niektórych pacjentów ósemki mogą również wpływać na przesuwanie się pozostałych zębów, szczególnie po leczeniu ortodontycznym – dlatego często usuwa się je profilaktycznie przed rozpoczęciem terapii aparatem lub w trakcie leczenia ortodontycznego i przed  operacją ortognatyczną.

Nie każda zatrzymana ósemka wymaga natychmiastowego usunięcia, ale każda powinna zostać oceniona przez specjalistę. Najczęstsze wskazania do ekstrakcji to:

• nawracające stany zapalne dziąseł wokół zęba,

• ból lub obrzęk w tylnej części łuku,

• ucisk lub resorpcja korzenia zęba sąsiedniego,

• torbiel lub zmiana radiologiczna w okolicy ósemki,

• planowane leczenie ortodontyczne lub ortognatyczne,

• utrudniona higiena lub próchnica w okolicy zęba,

• zaburzenia zgryzu i nieprawidłowe napięcie mięśni żucia.

Z punktu widzenia chirurgicznego kluczowe jest także okno czasowe – najlepiej usuwać zatrzymane ósemki w wieku 13- 17 lat, kiedy korzenie są jeszcze nie w pełni rozwinięte, a kość jest elastyczna. U starszych pacjentów zabieg staje się bardziej inwazyjny i obarczony większym ryzykiem powikłań, np. uszkodzenia nerwu zębodołowego dolnego.

Przed zabiegiem konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej CBCT, która pozwala dokładnie ocenić położenie zęba względem struktur anatomicznych, takich jak kanał nerwu zębodołowego dolnego czy zatoka szczękowa. Na tej podstawie chirurg planuje sposób dostępu, zakres nacięcia i ewentualne cięcie zęba na fragmenty.

Sam zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu miejscowym, a w bardziej skomplikowanych przypadkach w  znieczuleniu ogólnym. Po wykonaniu nacięcia i odsłonięciu zęba usuwa się go w całości lub w częściach, po czym miejsce jest dokładnie oczyszczane i zszywane. Cała procedura trwa zwykle od 30 minut do godziny, w zależności od stopnia zatrzymania.

Okres gojenia trwa około 7–10 dni. W tym czasie pacjent powinien unikać wysiłku fizycznego, gorących potraw i intensywnego płukania jamy ustnej. Lekarz zaleca odpowiednie środki przeciwbólowe i, jeśli to konieczne, antybiotykoterapię. Regularne kontrole pozwalają monitorować przebieg gojenia i zapobiec powikłaniom.

Nie w każdym przypadku interwencja chirurgiczna jest konieczna. Jeśli zatrzymana ósemka jest całkowicie ułożona w kości, nie powoduje objawów i nie ma kontaktu z drugim zębem trzonowym, można ją po prostu obserwować radiologicznie. Wymaga to jednak regularnych kontroli co 12–18 miesięcy, by w porę wykryć ewentualne zmiany.

Z kolei w sytuacji, gdy zatrzymana ósemka znajduje się blisko kanału nerwowego, a jej usunięcie wiąże się z dużym ryzykiem, czasami podejmuje się decyzję o tzw. koronektomii – czyli usunięciu jedynie korony zęba, przy pozostawieniu korzeni w kości.

Zatrzymane ósemki to nie tylko problem estetyczny, ale przede wszystkim zdrowotny. Nawet jeśli nie bolą, mogą powodować poważne komplikacje – od zapaleń po uszkodzenia zębów sąsiednich. Wczesna diagnostyka, wykonanie tomografii CBCT i konsultacja z chirurgiem szczękowo-twarzowym pozwalają podjąć decyzję o najlepszym momencie i sposobie usunięcia zęba. W wielu przypadkach profilaktyczna ekstrakcja ósemek jest inwestycją w przyszłe zdrowie jamy ustnej i stabilność całego zgryzu.